Onderzoek
19E EEUWSE VROUWELIJKE FOTOGRAFEN
Vrouwen speelden een onmiskenbare rol in de ontwikkeling van de Belgische fotografie in de 19de eeuw, ook al bleven hun bijdragen vaak onzichtbaar omdat hun werk plaats vond achter de schermen of onderhevig was aan culturele, juridische en economische restricties. In FOMU zoeken we voortdurend naar manieren om onze kennis over de Belgische fotografische geschiedenis uit te breiden. Vergeten bijdragen brengen we daarbij terug aan het licht. Musea bepalen immers mee welke visies en (historische) perspectieven blijven voortleven binnen en buiten de muren van het museum. De resultaten van het onderzoek krijgen een plek in de tentoonstelling en publicatie over 19de-eeuwse Belgische fotografie in het najaar van 2025 in FOMU.
STRATEGIEËN ROND BEELDGEBRUIK
FOMU nam in 2023 deel aan het Gecoördineerd Initiatief voor Vlaamse Erfgoeddigitalisering (GIVE) van meemoo. We digitaliseerden de glasplatencollectie van de Union Coloniale Belge (UCB) 1885-1940, een gevoelige collectie die we nu nader kunnen onderzoeken. Deze glasplaten functioneerden immers als onderwijsmateriaal en als projectiebeelden tijdens propagandaconferenties, en kaderen in de historische context van het Belgisch kolonialisme. Ook bij afbeeldingen zonder mensen op, van planten bijvoorbeeld, is de impact niet te onderschatten. Hoewel de foto geen gewelddadige inhoud weergeeft, is de context waarin dit beeld tot stand kwam dat wel. Deze kennis geeft weer hoe bepalend de positie en keuze van een registrator kunnen zijn en laat een licht schijnen op de complexiteit van het beheer van controversieel materiaal. Het is hoognodig om de kwetsbaarheden binnen de FOMU-collectie te onderzoeken en een concrete aanpak uit te werken. (© Kaat Somers)
NALATENSCHAPPEN KUNSTENERFGOED
Met de steun van de Vlaamse overheid neemt FOMU in 2023-2024 een ondersteunende rol op bij twee pilootprojecten voor het duurzaam bewaren van de fotografische archieven van Marie-Françoise Plissart (°1954) en Julien Coulommier (1922-2014). Een projectmedewerker van FOMU begeleidt de kunstenaar en de erfgenamen. Deze projecten bieden FOMU de kans om haar expertise in het omgaan met en duurzaam bewaren van fotografisch erfgoed te delen. Beide projecten focussen op een materiële en inhoudelijke waardering van de fotografische archieven met als uitkomst een afbakening van het ‘kernoeuvre’, wat de leesbaarheid van beide archieven ten goede moet komen. Het doel is om beide archieven doorzoekbaar en gedeeltelijk toegankelijk te maken voor publiek.
GEVAERT PAPIERPROJECT
Het Gevaert Papierproject ontsluit het fotopapier en de fotodocumentatie, de verpakkingen en de stalenboeken van de historische collectie Agfa-Gevaert uit de periode Gevaert (1894-1964). In samenwerking met digitaal erfgoedexpert meemoo maken we dit materiaal en de bijhorende informatie toegankelijk als open data en linken het aan de collectie fotoverpakkingen en stalenboeken van het FOMU. Zo wordt dit de eerste referentiecollectie van die omvang in Europa. Dit maakt samenwerkingen mogelijk met gelijkaardige collecties elders. Dit project loopt van 2020-2024 dankzij de steun van de Vlaamse overheid.
KEN JE DRAGER
Op veel zolders liggen oude foto’s stof te vergaren, met het risico dat ze onherstelbare schade oplopen. Bovendien worden veel oude dragers al zo lang niet meer gebruikt dat we ze niet meer kennen, laat staan weten hoe we ze moeten bewaren of digitaliseren. Daarom helpt meemoo, Vlaams instituut voor het archief, het brede publiek om die kostbare beelden voor de toekomst veilig te stellen. Op de gratis website kenjedrager.be konden mensen al terecht om video- en audiomateriaal te identificeren, maar vanaf nu kan je er ook oude dragers van foto’s identificeren en leren hoe je die kwetsbare dragers het best bewaart en digitaliseert. Dit fotografische deel werd verwezenlijkt met de steun en expertise van FOMU.
KEIZERPANORAMA
Het FOMU-keizerpanorama is een bijzonder collectiestuk met een lange geschiedenis. In samenwerking met onderzoeker Leen Engelen (B-magic, UA) werd er de afgelopen jaren uitgebreid onderzoek gedaan en restauraties uitgevoerd, waardoor het panorama weer in volle glorie getoond kan worden. Het carrousel begon te schuren tijdens het ronddraaien en de stereofoto’s verschenen niet meer mooi uitgelijnd voor de kijkers. De lak was verschillende plaatsen verdwenen en de kijkers waren er slecht aan toe. De stoffering, lichtfittingen en de motor werden vernieuwd. het hout en de kijkers werden gerenoveerd. Een grote aanpassing is dat het carrousel nu los draait van de oude houten structuur in plaats van vast op de houten structuur. Deze keuze werd gemaakt om het oorspronkelijke materiaal zo veel mogelijk te beschermen.
TEGENLICHT
Hoe maak je belangrijke archieven toegankelijk wanneer het materiaal en de hoeveelheid negatieven voor grote uitdagingen zorgen? Samen met het ADVN - archief voor nationale bewegingen en KOERS, het museum van de wielersport, werkte het FOMU van 2021-2023 samen aan Tegenlicht, een project van de Vlaamse overheid in het kader van de inhaalbeweging van digitale collectieregistratie. Samen maakten we zes kunststofnegatief-archieven toegankelijk. De gekozen archieven tonen politieke, maatschappelijke en culturele aspecten van Vlaanderen in de jaren 1950 tot en met 2000. Het FOMU selecteerde de negatieven van de Belgische fotograaf Herman Selleslags voor dit project.
CONSERVATIE & RESTAURATIE
De fotoconservering is een jonge discipline waarbij diverse materialen met hun eigen karakteristieke eigenschappen aan bod komen. Bovendien is de fotografie nog steeds in volle evolutie, waardoor het behoud en beheer van foto’s, zowel analoog als digitaal, complex is en de nodige vragen met zich meebrengt. Via eigen onderzoek, publicaties, advies en workshops wil het restauratieatelier van het FOMU zijn kennis uitdragen en ter beschikking stellen.
De kwaliteit en de levensduur van de collectie verlengen en garanderen behoort tot de kerntaken van het restauratieatelier. Het nauwgezet controleren van licht, luchtkwaliteit, vochtigheid en temperatuur verminderen het aantal risico’s aanzienlijk. Met de Lieven Gevaerttoren, een modern klimaaatvriendelijk depot vernoemd naar de Vlaamse pionier van de fotografische industrie, bouwde het FOMU het eerste lage energiedepot voor fotografie in Europa. De groeiende collectie kan zo op een duurzame manier bewaard worden.
BEELDHERKENNING IN DE REGISTRATIEPRAKTIJK
Het FOMU heeft in 2019-2020 een onderzoeksproject uitgevoerd rond geautomatiseerde beeldherkenning als alternatief voor of aanvulling op de handmatige beschrijving van objecten uit de collectie. Het vertrekpunt was de enorme omvang van de FOMU collectie, deze bevat meer dan 3 miljoen objecten. De registratie van dit cultureel erfgoed is een zeer arbeidsintensief proces. Artificiële intelligentie (AI) biedt krachtige oplossingen om voorwerpen, personen en zelfs emoties geautomatiseerd te herkennen. Met steun van de Vlaamse overheid, digitaal erfgoedexpert meemoo en technische coördinator Datable werd er samen met partners Erfgoedcel Brugge, MoMu en Netwerk Oorlogsbronnen gezocht naar een methodologie om beeldmateriaal te laten taggen of categoriseren met behulp van online beeldherkenningsdiensten en de resultaten ervan te integreren in de registratiesystemen. Het eindrapport is nu gepubliceerd op CEST.
DIRECTORY OF BELGIAN PHOTOGRAPHERS
De Directory of Belgian Photographers is een uitgebreide online database met informatie over Belgische fotografen of fotografen die actief waren in België tussen het ontstaan van de fotografie in 1839 en de 75ste verjaardag van België in 1905. De database is de uitgebreide en gecorrigeerde online versie van de publicatie Directory of Photographers in Belgium 1839-1905, samengesteld door Steven F. Joseph, Tristan Schwilden en Marie-Christine Claes en gepubliceerd door het FOMU in 1997. Dezelfde auteurs werkten actief mee aan de eerste versie van de online editie.
WAARDEREN
Om gerichte beslissingen te kunnen nemen inzake het behouden en borgen van de collectie, vertrekt het FOMU vanuit het principe van value based heritage management. Het FOMU is daarom een waarderingstraject gestart voor haar collectie. Het waarderen van de collectie helpt om een meer gedetailleerd zicht te krijgen op de geschiedenis, betekenis en het (ontwikkel)potentieel van de collectie. De resultaten van een waarderingsproces worden gebruikt om bijvoorbeeld richting te geven aan het verzamelbeleid, maar ook om prioriteiten te stellen op het vlak van conservering, of om het calamiteitenplan te verbeteren.
Zo werd in 2015 het Historisch Archief Agfa-Gevaert aan het FOMU geschonken. Hoewel deze collectie voor het FOMU een speciale betekenis heeft, zijn niet alle deelcollecties voor een optimale ontsluiting in het FOMU op de juiste plaats. Op basis van een waardering kregen diverse deelcollecties ondertussen een herbestemming en worden gerichte acties ondernomen voor de andere deelcollecties. De resultaten van het onderzoek zijn gebundeld in de publicatie Collectie Agfa Gevaert.Waarderen en herbestemmen.
Met de financiële steun van de Vlaamse Gemeenschap onderzocht het FOMU ook de waarderingsproblematiek met betrekking tot grote verzamelingen diapositieven en negatieven. In het kader daarvan werden een aantal hulpmiddelen getest op hun inzetbaarheid bij het waarderen: de contactvelmethode om in bulk aan lage resolutie te digitaliseren, en een condition assessment tool om op een snelle manier objectieve informatie te verzamelen over een verzameling.
