Het FOMU, het ADVN en KOERS maken samen zes kunststofnegatief-archieven toegankelijk. De gekozen archieven tonen politieke, maatschappelijke en culturele aspecten van Vlaanderen in de jaren 1950 tot en met 2000.

Het FOMU selecteerde de negatieven van de Belgische fotograaf Herman Selleslags voor dit project.

Herman Selleslags

Herman Selleslags is een van de bekendste fotografen van België en was vijftig jaar lang de huisfotograaf van het weekblad Humo. Het archief van Herman en Rik omvat meer dan een halve eeuw aan binnen- en buitenlandse geschiedenis. Als waardevolle tijdsdocumenten tonen zij onderwerpen als politiek, media, popmuziek en het dagelijkse leven.

In 2015 verkreeg het FOMU het archief van Herman Selleslags (1938) en zijn vader Rik Selleslags (1911-1982).

Er liggen vele gevaren op de loer bij de bewaring van een archief. De foto’s zijn immers zeer kwetsbaar: de negatieven kunnen vergaan en de foto’s kunnen verkleuren. Wat gebeurt er achter de schermen van het FOMU, in de collectieruimtes gevuld met archiefdozen en noppenfolie?

Achter de schermen

Om het archief van Herman en Rik Selleslags te bewaren voor de toekomst, wordt het materiaal beschreven, gedigitaliseerd, gereinigd en verpakt in zuurvrij papier. Zuurvrij papier wordt onder andere gebruikt om te voorkomen dat materialen verkleuren en beschermt ze tegen omgevingsfactoren zoals stofdeeltjes en licht.

Digitaliseren is het maken van een digitaal beeld van een analoog beeld. Door het digitaliseren kan de collectie doorzocht worden zonder dat de originele beelden uit hun verpakking worden gehaald.

Door het kwetsbare materiaal en de grote hoeveelheden is het een duur en arbeidsintensief project. Bovendien verandert Herman in zijn carrière enkele keren van archiveringssysteem. Sommige onderdelen zijn chronologisch geordend en andere alfabetisch per onderwerp. Dit maakt het digitaliseren en archiveren extra moeilijk.

"Zelf had ik ook wel een systeem, maar ik ben intussen zestig jaar aan de slag, en in die tijd heb ik dat systeem wel drie keer veranderd. Niet slim natuurlijk. Bovendien: als ik tentoonstellingen of boeken maak, haal ik er van alles uit en stop ik dat niet terug op de juiste plaats, omdat dat te veel werk is," aldus Selleslags.

Afgelopen jaren startte het FOMU met de digitalisering van ongeveer 2400 kunststofnegatieven van Rik Selleslags. In 2022 volgen circa 1500 glasnegatieven van Rik Selleslags, via het GIVE-glasplatenproject. Daarnaast verpakt een collectiemedewerker een jaar lang 25.000 Humo foto’s van Herman Selleslags in zuurvrij papier.

De foto’s krijgen allemaal een uniek objectnummer op de achterzijde genoteerd. De foto's van Herman en Rik worden veelvuldig gebruikt voor tentoonstellingen en publicaties. Daarom moeten ook andere onderdelen van het archief snel verwerkt worden.

Tegenlicht

Tegenlicht is een project van de Vlaamse overheid in het kader van de inhaalbeweging van digitale collectieregistratie.

Tegenlicht is gegroeid uit een noodzaak om de achterstand in de digitalisering en beschrijving van kunststofnegatief-archieven aan te pakken. De oorzaak van deze achterstand is dat kunststofnegatieven moeilijk te conserveren zijn:

• Negatieven zijn kwetsbaarder en minder stabiel dan fotoafdrukken.
• Negatieven moeten koeler bewaard worden dan fotoafdrukken.
• De omvang van negatiefarchieven is meestal groot.
• Negatieven bevinden zich vaak op stroken die in een kunststof hoes bewaard worden. Dit is anders dan een fotoafdruk, die meestal uit één los beeld bestaat.
• Negatieven zijn moeilijker te beschrijven, omdat het omgedraaide negatiefbeeld lastiger te herkennen is dan een positiefbeeld.

Met deze moeilijkheden in het achterhoofd is het de vraag hoe je te werk gaat als je meer dan 300.000 individuele beelden hebt. Moet bijvoorbeeld echt elke negatiefstrook afzonderlijk uit de hoesjes gehaald worden om die te digitaliseren?

De contactvelmethode

Tijdens Tegenlicht passen de collectiemedewerkers van het FOMU nieuwe technieken toe om de kunststofnegatieven sneller te digitaliseren en beschrijven. Een eerste nieuwe techniek is het digitaliseren van de hoezen gevuld met negatiefstroken. Normaal worden de negatieven per stuk gedigitaliseerd, maar nu worden ze door het kunststof hoesje heen gedigitaliseerd: de contactvelmethode. Hierdoor worden er minder opnames gemaakt. Per negatiefblad slechts één opname in plaats van 36 individuele opnames. Via Tegenlicht digitaliseert het FOMU 300.000 beelden van Herman op ongeveer 10.000 negatiefbladen. Met deze methode ben je dus 35 keer zo snel en dat betekent maanden of zelfs jaren tijdswinst. Hierdoor wordt archief van Herman Selleslags veel sneller toegankelijk.

Deze methode is ook interessant omdat de volgorde van de negatieven in de negatiefbladen inzicht geeft in de werkwijze en het selectieproces van de fotograaf. Fotografen maken vaak contactafdrukken van negatiefbladen, zodat ze een overzicht hebben van de gemaakte beelden. Contactafdrukken kunnen zo bijvoorbeeld momenten net voor en na het maken van een iconische foto tonen. Door de negatiefbladen te digitaliseren heeft het FOMU een overzicht van welke beelden zich in het negatiefarchief van Herman Selleslags bevinden en hoe die beelden zich tot elkaar verhouden.

Hoe verder?

Dankzij alle innovaties zijn de negatieven van Herman en Rik Selleslags sneller gedigitaliseerd. In combinatie met de andere projecten wordt het fotoarchief over een paar jaar geheel toegankelijk en is het klaar om bewaard te worden voor de toekomst. De honderden bruine archiefdozen maken plaats voor nog veel meer rijen blauwe museumdozen en een digitale catalogus.