Uitdaging

Zwart-witfotografie bereikte in de jaren 30 haar hoogtepunt. De culturele impact, relevantie, diversiteit in papier en het aantal fabrikanten was immens. Elementen zoals textuur, glans, kleur en dikte maken elk papier uniek en leren ons veel over de technische en artistieke werkwijze van fotografen. Het papier vertelt ook meer over de manieren waarop fabrikanten omgingen met de verwachtingen van fotografen. Het succesvolle L. Gevaert & Cie uit Antwerpen was één van die fabrikanten. Het bedrijf fuseerde in 1964 met het Duitse Agfa AG.

In 2015 nam de provincie Antwerpen het historisch archief van de roemrijke fotopapierproducent onder haar hoede. De provincie sloeg de handen vervolgens ineen met het Fotomuseum (FOMU) en samen zochten ze naar een herbestemming voor het bedrijfsarchief. Dit voortraject zorgde voor momentum en verdere plannen werden opgezet. Het resultaat? Het Gevaert Papierproject: ontsluiten van een referentiecollectie fotopapier, verpakkingen en documentatie ging in 2020 van start!

De collectie van Agfa-Gevaert is erg omvangrijk. Al het beschikbare materiaal ontsluiten zou het project te ver leiden. Daarom ligt de focus op fotopapieren, fotoverpakkingen en documentatie, goed voor ongeveer vijftig lopende meter. Daarnaast komt het FOMU zelf met hun collectie fotoverpakkingen en stalenboeken, goed voor ongeveer 2.550 bijkomende items.

Waarom?

Het ‘lezen’ van fotopapieren levert veel informatie/data op over de taal van fotografen en fotofabrikanten. Dit ‘lezen’ doe je aan de hand van nauwkeurige observatie en gespecialiseerde kennis. Elementen zoals o.a. textuur, glans, kleur en dikte maken elk papier uniek. Als je die kan identificeren, kan je de producent benoemen en leer je veel over de technische en artistieke werkwijze van fotografen. Naast de fotopapieren geven ook de fotoverpakkingen als de documentatie over deze materialen ons inzicht in de analoge zwartwitfotografie uit de 20ste eeuw.

In samenwerking met digitaal erfgoedexpert meemoo maken we dit materiaal en de bijhorende informatie toegankelijk als open data en linken het aan de collectie fotoverpakkingen en stalenboeken van het FOMU. Zo wordt dit de eerste referentiecollectie van die omvang in Europa. Dit maakt samenwerkingen mogelijk met gelijkaardige collecties elders. We dragen zo bij aan het behoud en beheer van dit analoge erfgoed.

Door het project beschikken we over beter toegankelijke kennis over het basismateriaal van heel wat fotografen, of toch van diegenen die met Gevaertmateriaal werkten. We hopen die kennis dan ook waar mogelijk te linken aan fotografen die in het FOMU gepresenteerd worden.

Aanpak

Het Gevaert Papierproject geeft het FOMU de kans om de mogelijkheden van open data maximaal te gebruiken bij het aanpakken van de grootschalige archiefcollectie. Gezien de omvang van het project wil het FOMU de (basis/uitgebreide) registratie, conservering, digitalisering en ontsluiting als (linked) open data of networked content, in drie opeenvolgende fases aanpakken.

De eerste fase bestaat uit een onderzoeksfase waarin vooral voorbereidend werk verricht wordt. Er wordt onder meer een testselectie ontsloten. Deze eerste fase ging met de steun van de Vlaamse overheid van start in 2020 en liep af in 2021.

De tweede fase omvat het registreren en digitaliseren van de fotopapieren, de verpakkingen, de stalenboeken en de documentatie. Eveneens in de tweede fase wordt de Wikibase-databank gebouwd waarin alle informatie een plaats moet krijgen. De tweede fase liep met de steun van de Vlaamse overheid van eind 2021 tot eind 2022.

De derde fase loopt, ook weer met de steun van de Vlaamse overheid, in 2023 en focust op participatie en op de ontsluiting en presentatie van de verzamelde data. We werken onder andere aan een driedelige videoreeks over de collectie Agfa-Gevaert, we plannen een publieke schrijfsessie op Wikipedia, er komt een sectordag en we presenteren het project en de databank op internationale bijeenkomsten van erfgoedprofessionelen. En uiteraard zal de Wikibase-databank online gaan.
We sluiten het project in 2024 af met de expo Oud Papier? Fotopapier uit het Gevaert archief.

Resultaat van het project

Het FOMU zal na het afronden van het volledige project beter kunnen ingaan op de vele vragen die ze krijgen van onderzoekers en erfgoedprofessionals. Het project zal het bovendien mogelijk maken om het beheer van omvangrijke fotofondsen in een museale context verder te onderzoeken én hier methodieken over te ontwikkelen en te delen met de sector. Het FOMU draagt op deze manier bij aan het behoud en beheer van dit analoge erfgoed.

Het bedrijf Agfa-Gevaert beschikt nog steeds over een actieve erfgoedgemeenschap van ex-werknemers die de collectie een warm hart toedragen. Deze groep bestaat voornamelijk uit mensen met een specifieke kennis en expertise in analoge fotografie. In een later stadium wil het FOMU hun kennis en expertise veiligstellen voor de toekomst. Er wordt onderzocht op welke manier het FOMU deze informatie kan onderzoeken, gebruiken & ontsluiten.

Dit artikel werd geschreven i.s.m. meemoo en werd ook gepubliceerd op de meemoo-website.