Het FOMU heeft een grote boekencollectie met overzichtswerken, fotoboeken over fotografen, verzamelwerken, tijdschriften, maar ook (artistieke) fotoromans. En het is over dat laatste dat Jan Baetens (van KU Leuven) en Tamara Berghmans (FOMU) in gesprek gaan. Want: wat is een fotoroman? En wat is het verschil tussen de populaire fotoromans zoals we die kennen uit Joepie of andere bladen, en een artistieke fotoroman, zoals die van Ed van der Elsken of Marie-Françoise Plissart?

Oorsprong

28 juni 1946. Een nieuw magazine verschijnt in Italië, dat uitpakt met een nieuw genre. Het is nog niet de fotoroman, maar een voorloper ervan: de getekende roman. Al gauw blijkt het een succesvol format en de vraag naar getekende romans is groot. Er zijn echter niet voldoende getalenteerde tekenaars beschikbaar, dus wordt er gekozen voor een minder arbeidsintensieve productie van fotoromans: door het gebruik van foto’s in plaats van tekeningen.

In de jaren vijftig was de fotoroman een van de meest populaire massamedia, vergelijkbaar met het succes van Netflix vandaag de dag. De oorsprong lag dan wel in Italië, en later Frankrijk, maar al snel zwermde de fotoroman ook onze kanten uit. Denk maar aan de feuilletons in Bonnes Soirées, Femmes d’Aujourd’hui/Het Rijk der Vrouw en bijvoorbeeld, en later ook in het tienerblad Joepie.

Artistieke fotoromans

Terwijl het bij de fotoroman vaak over een fictief (liefdes-)verhaal gaat, met in scène gezette foto’s in de vorm van een stripverhaal, kan de vorm en inhoud van een artistieke fotoroman vele kanten op.

Zo heb je het werk Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés van de Nederlandse fotograaf Ed van der Elsken. In 1950 vertrekt Ed van der Elsken (1925-1990) naar Parijs, waar hij gelijkgestemden vindt bij een groepje bohémiens in Saint Germain des Prés. Bij wijze van persoonlijk dagboek fotografeert hij hun doen en laten.

Van der Elsken creëert een fotoroman, waarin een fictief verhaal van een onbeantwoorde liefde verweven wordt met documentaire en persoonlijke beelden. De filmische beeldtaal en lay-out maakt van Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés een van de bijzonderste fotoboeken van de 20ste eeuw.

Een ander bekende fotoroman in de FOMU collectie is Droit de regards van de Belgische fotograaf en videokunstenaar Marie-Françoise Plissart. Plissart vernieuwde het genre van de fotoroman grondig en verkreeg in juli 2022 de adellijke titels Commandeur in de Kroonorde.

Het FOMU kocht niet enkel het boek Droit de regards aan, maar ook al het voorbereidend werk van Marie-Francoise Plissart. "Een van de redenen daarvoor is omdat deze fotoroman een van de sleutelwerken is in het oeuvre van Plissart", licht Tamara Berghmans toe. "Droit de regard is vandaag nog steeds erg actueel en relevant, als je kijkt naar het onderwerp: lesbische liefde, gender, queer beweging."