Fotografie is vandaag niet meer weg te denken uit ons leven en wordt voor vele doeleinden gebruikt: reclame, reportages, boeken, medische beeldvorming … maar ook om belangrijke en leuke momenten uit ons persoonlijk leven vast te leggen. Vóór 1839 had nog bijna niemand van fotografie gehoord. Via een reeks belangrijke ontwikkelingen evolueerde het medium van een nieuwe uitvinding naar een uitingsvorm voor bijna iedereen.

Voorlopers van de fotografie

Vóór het ontstaan van de fotografie projecteerden mensen al eeuwenlang beelden via de camera obscura. Letterlijk betekent die term ‘donkere kamer’. Een camera obscura is in essentie een afgesloten ruimte – klein of groot – waarin het binnenvallende licht omgekeerd op de wand ertegenover geprojecteerd wordt. Deze constructie dateert vermoedelijk uit de 5de eeuw voor Christus. Aristoteles kende de werking ervan al en het is waarschijnlijk dat een aantal bekende schilders vanaf de 16de eeuw de camera obscura gebruikten om zo realistisch mogelijke werken te maken. Velen beschouwen dit toestel dan ook als de voorloper van de fotocamera.

Met de camera obscura kon je dan wel een beeld projecteren, maar niemand slaagde erin om het geprojecteerde beeld vast te leggen. In de eerste helft van de 19de eeuw werkten in meerdere landen onderzoekers gelijktijdig aan een manier om een beeld uit de realiteit te fixeren.

1839 was een kanteljaar: los van elkaar werden twee soorten technieken ontwikkeld die allebei erg belangrijk zouden blijken in de geschiedenis van de fotografie: in Frankrijk de daguerreotypie – een uniek beeld op een koperen plaat – en in Engeland de calotypie (zoutdruk), een positief-negatief procedé op papier.

19 AUGUSTUS 1839: geboortedag van de fotografie

Op 19 augustus 1839 wordt in Parijs de ontdekking van de Fransman Louis Jacques Mandé Daguerre bekendgemaakt: de daguerreotypie. Deze methode maakt gebruik van een gepolijste, verzilverde koperen plaat die na blootstelling aan kwikdampen positieve, spiegelende beelden oplevert.

Het zilveren beeld van de daguerreotypie kan heel fijne details weergeven, maar elke belichting levert slechts één beeld op, dat niet te reproduceren valt. Bovendien vereist het proces belichtingen van enkele minuten, waardoor de gefotografeerde onderwerpen absoluut bewegingsloos moeten blijven.

De Franse regering koopt de rechten op de daguerreotypie en maakt de techniek beschikbaar voor algemeen gebruik. De daguerreotypie is de eerste fotografietechniek die op grote schaal toegepast kan worden. Wie wil, kan er vrij gebruik van maken.

Toch is deze techniek in de praktijk niet voor iedereen toegankelijk. Het proces is complex, arbeidsintensief en omvat veel stappen, waardoor daguerreotypieën duur zijn en alleen haalbaar voor welgestelden. Ook de blootstelling aan kwikdampen is niet zonder gevaar. In de jaren 1860 verdwijnt de daguerreotypie dan ook van het toneel.

Ontwikkelingen in een razendsnel tempo

In de jaren na de introductie van de daguerreotypie en de zoutdruk volgen vele ontwikkelingen elkaar in een razendsnel tempo op. De drang naar vernieuwing is groot. Er worden foto’s gemaakt met nieuwe technieken zoals het glasnegatief, de albuminedruk en daglichtcollodiumzilverdruk. De licht- en kleurgevoeligheid van de materialen verbeteren. Door de kortere belichtingstijden heeft de fotograaf geen statief meer nodig. Dat maakt de introductie van nieuwe camera’s mogelijk, zoals handcamera’s zonder statief.

Er komen rages op zoals het verzamelen en uitwisselen van cartes de visite. Fotografie wordt voor steeds meer doeleinden gebruikt, zoals reisverslagen, wetenschap en identificatie door middel van pasfoto’s. Toch blijft zelf foto’s nemen iets voor de professionele fotograaf of bevlogen amateur.

Vanaf 1880 maken fotografen steeds minder materialen zelf; die worden op grote schaal in fabrieken geproduceerd. Hierdoor zakken de prijzen van onder andere fotopapier. Tegelijkertijd hebben mensen steeds meer geld om te besteden.

De industriële ontwikkeling van fotografie komt op gang. In België begint Lieven Gevaert (1868-1935) eind 19de eeuw met de productie van fotopapieren, waarmee hij de wereld verovert. In de Verenigde Staten is George Eastman (1854-1932), de grondlegger van de Kodak Eastman Company, een belangrijke pionier. Zijn doel is fotografie voor iedereen betaalbaar en toegankelijk te maken met eenvoudige technologie. Kodak gebruikt alle technologische en marketingmiddelen om dit doel te bereiken.

THE KODAK: EEN REVOLUTIONAIRE CAMERA

In de herfst van 1888 brengt George Eastman een revolutionaire camera op de markt die het leven van vele mensen voorgoed zal veranderen. The Kodak is een ‘kleine’ camera in de vorm van een doosje van 9,6 centimeter hoog, 8,3 centimeter breed en 16,5 centimeter lang.

Met de slogan ‘You press the button, we do the rest’ introduceert Eastman een nieuwe manier van fotograferen, ook wel bekend als het snapshot of kiekje. Vroeger ging fotograferen gepaard met allerlei technische handelingen, maar voortaan hoeven mensen hun negatieven en afdrukken niet meer zelf te ontwikkelen met chemicaliën. Het enige wat ze nog moeten doen is de camera ergens op richten en het knopje indrukken. Daarna kunnen ze de camera eenvoudigweg opsturen, Kodak doet de rest.

De kodak met zijn rolfilm stelt veel meer mensen in staat om zelf foto’s te nemen van plaatsen, personen en gebeurtenissen uit hun leven. Kodak wordt een begrip en fotografie groeit uit tot een internationale industrie.

Eastman verkoopt niet alleen een product, maar ook een manier van leven die fotografische beelden in de alledaagse werkelijkheid ingang doet vinden. In het analoge tijdperk heeft zijn bedrijf een dominante positie op de wereldmarkt. Er ontstaat een nieuwe doelgroep: de liefhebber of amateur.

Lichtgevoelig zilver maakt plaats voor pixels

Na de introductie van de Kodak-camera volgen kort achter elkaar nog veel meer ontwikkelingen in verschillende disciplines. Zo ontstaat de x-ray of röntgenstraling, wordt fotografie als kunstvorm verkend, gebeuren er experimenten met kleurenfotografie en doet de cinema haar intrede. De beroemde polaroidcamera komt op de markt, er verschijnen nieuwe soorten camera’s, fotopapieren en negatieven zoals vlakfilm en 35mm-rolletjes. De foto-industrie groeit en verandert in een steeds sneller tempo.

En nu?

Foto’s vind je overal: in kranten, magazines en boeken, op reclameborden, in je familiealbum, bureaulade of in een schoenendoos, op de piano van je ouders, op je rijbewijs en identiteitskaart, als ingelijste posters op muren, als handgemaakte en gesigneerde afdrukken in galeries en musea, of misschien zelfs in je eigen persoonlijke kunstcollectie.

Fotografie is niet meer uit ons wereldbeeld weg te denken. Vandaag zijn vele mensen fotograaf, onder meer door de camera die in zowat elke smartphone zit. Foto’s worden bijna niet meer afgedrukt op papier, ze worden vooral bekeken en bewaard op computers, smartphones of in de cloud. Ze dienen niet meer hoofdzakelijk als bewijs- of documentatiemateriaal, maar als een manier van communiceren.

Elk jaar komen nieuwe smartphones en digitale camera’s op de markt, met steeds betere lenzen. Via artificiële intelligentie (AI) kan je zelfs foto’s genereren zonder camera. Maar tegelijk is ook de analoge fotografie weer aan een opmars bezig. Wat jouw voorkeur ook is, de volgende keer dat je een foto maakt, weet je in elk geval wanneer het allemaal begon: 184 jaar geleden, op 19 augustus 1839. Een fijne dag van de fotografie gewenst!